گروهی اعتقاد دارند که تمام اعمال و رفتارهای انسان با اراده تکوینی خداوند....
مقدمه
گروهی اعتقاد دارند که تمام اعمال و رفتارهای انسان با اراده تکوینی خداوند انجام می شود و بشر ناخواسته بر همان راهی می رود که خداوند خواسته است.در این اندیشه، انسان همچون یک عروسک خیمه شب بازی است که به دست غیبی خدا می چرخد و هر گونه فعالیتش به خواست و اراده خالق اوست.در حقیقت، شخص دیگری چرخاننده اصلی است و این عروسک، اختیاری از خود ندارد و تمام افعال خوب و زشت او مربوط به چرخاننده او می شود.
آیا خدای متعال از قبل، اعمال ما را تقدیرکرده وما به انجام آنها مجبوریم؟؟؟
آیا شما هم مانند کسانی هستید که با استناد به این آیه قرآن که خداوند فرمودند:«هیچ برگی از درختی نمی افتدمگر آنکه خداونداز آن آگاه است»1 . معتقدندکه همه مقدرات ما از پیش تعیین شده است و ما بالاجبار هر آنچه که برای ما مقدر شده است را انجام می دهیم و اختیاری از خود نداریم.
مهمترین دلایل جبریون
اعتقاد به جبر در طول تاریخ وجود داشته است و دلایل آنها بر این انتخاب شامل موارد ذیل میباشد:
1-اراده خدای متعال
از آنجا که ما انسانها مخلوقات خداوندیم، تابع اراده او خواهیم بود.هر چند در ظاهر اختیار داریم، ولی در حقیقت ، اعمال ما به اراده خداوند مستند است؛ نه به اختیار ما. به عبارتی دیگر، چون هیچ چیز در جهان اتفاق نمی افتد مگر انکه خدا آن را اراده کرده باشد، حتما اعمال ما نیز با اراده خداوند تحقق یافته است. پس در واقع، خدا-که آفریننده همه چیز است-فعل ما راهم آفریده است.بنابراین اختیار ما موضوعی صوری و ظاهری می شود و ما در همه افعالمان مجبوریم.
2-علم خدای متعال
خداوند به تمام کارهای ما علم دارد.هرفعلی در جهان واقع می شود، از علم خدا خارج نیست و او همه چیز را می داند.پس اگر اکنون عملی انجام می دهیم، خداوند از قبل آن را می دانسته است و لذا نمی توانیم آن کار راانجام ندهیم؛ زیرا در اینصورت، علم خدا خلاف واقع میشود. بنابراین ما در کارهایمان مجبوریم و از خود اراده و اختیاری نداریم
پاسخ به تفکر جبریون(نقد مکتب جبر-عقلی)
1-اراده خداوند
در پاسخ به تفکر جبری گری باید متذکر شویم که اراده خداوند به دو گونه است:
2-اراده تکوینی خدای متعال
در آفرینش، موارد بسیاری وجود دارد که صرفا بر اساس اراده خدای متعال پدید می آیند و بشر در این موارد هیچ نقشی ندارد.اینگونه اراده خداوند را اراده تکوینی می نامند.
خدای متعال در قرآن میفرماید:«اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون»چون پدید آمدن چیزی را اراده کند، فقط به آن می گوید: باش، پس بی درنگ موجود میشود.2
این آیه اشاره به اراده تکوینی خدای قادر متعال دارد. مثلا چگونگی آسمانها و زمین واینکه تابستان گرم باشدو زمستان سرد و شکل وشمایل و چهره ظاهری ما و همین طور اینکه پدر و مادر ما چه کسانی باشند و......به انتخاب ما نبوده و چون ما در این مورد نقشی نداشتیم در این رابطه، مورد بازخواست هم قرار نمی گیریم.
3-اراده تشریعی خدای متعال
اراده تشریعی خداوند به امر و نهی خدای متعال گفته میشود. خدای سبحان یکسری کارها را به ما امر کرده است و برای انجام آنها به ما پاداش میدهد و همچنین از یکسری کارها ما را نهی فرموده و چنانچه مرتکب شویم در صورت توبه نکردن، عذاب میکند و در این میان به ما اختیار عمل داده است. درست است که خدا دینش را که مجموعه ای از اوامر و نواهی است برای ما فرستاده ولی به ما اختیار عمل و قدرت انتخاب هم داده است.
خدای سبحان در قرآن فرموده: «و قضی ربک الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا»و پروردگارت فرمان قاطع داده است که جز او را نپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید.3
خدای متعال در این آیه به بندگانش امر کرده که تنها او را بپرستید و به پدر و مادر خود نیکی کنید. آیا همه انسانها از خدای متعال اطاعت کرده و تنها او را می پرستند؟آیا تمامی بندگان به پدر و مادر خود نیکی می کنند؟
مشاهدات ما خلاف این را نشان می دهد، چه بسیار انسانهایی که بت، خورشید، ماه، گاو و....پرستیده و هم اکنون می پرستند وچه بسیار انسانهایی که نه تنها به والدین خود نیکی نکردند بلکه دستانشان به خون آنها آغشته شده است.
بنابراین ما اختیار داریم می توانیم اطاعت کنیم یا سرپیچی کنیم. خداوند هم ما را مجبور به اطاعت نمی کند، زیرا این دنیا محل آزمایش و امتحان است. پس در آنچه که در حیطه اختیار ما نیست مانند آفرینش این جهان بازخواست نمی شویم و فقط در مورد اعمالی بازخواست می شویم که در مورد آنها کاملا اختیار عمل داریم.
4-علم خداوند
در پاسخ به دلیل دوم جبریون که علم خداوند است، باید بگوییم: بله درست است، خدا میداند که ما چه اعمالی تا آخر عمرمان انجام خواهیم داد، ولی علم خدا به فعل اختیاری ماست. یعنی اینکه خداوند می داند ما با اختیار خودمان چه اعمالی انجام خواهیم داد مثلا من با اختیار خودم چه رشته تحصیلی را انتخاب خواهم کرد و یا مقید به احکام الهی خواهم بود یا خیر و....بنابراین جبری وجود ندارد. به این نکته باید توجه داشته باشیم که علم خداوند به فعل اختیاری ما، علت انجام فعل ما نیست و از طرفی ما که نمی دانیم علم خداوند بر چه چیزی قرار گرفته است. به عنوان مثال مادرها با توجه به تجربه خود به خوبی می دانند که هم اکنون هر کدام از فرزندانشان در مقابل درخواست مادر چه واکنشی نشان خواهند داد، ولی هیچ عقل سلیمی این را نمی پذیرد که علم مادر به نحوه واکنش فرزندان، علت آن نوع عملکرد هر کدام از فرزندان است، بلکه نحوه عملکرد هر کدامشان به درخواست و اختیار خودشان است..
منابع:
1-سوره انعام آیه 59
3-سوره اسراء آیه 23