معنا و کاربرد مهدویت به معنای اعتقاد به ظهور موعودی الاهی ....
قرآن و زندگی، قسمت هفتاد و سوم:
مهدویت
معنا و کاربرد مهدویت به معنای اعتقاد به ظهور موعودی الاهی برای تحقق وعدههای آسمانی در آخرالزمان است. کلیات این اعتقاد در قرآن کریم آمده و جزئیاتش را پیامبر اکرم (صلى الله عليه و آله) و ائمه معصومین (علیهمالسلام) بیان کرده اند. این موعود، بر اساس آموزه های روایی، حضرت حجة بن الحسن امام مهدى (علیهالسلام) دوازدهمین امام است. مهدویت از لحاظ لغوی، مصدر جعلی است که پس از افزودن تای تأنيث به اسمی که تای نسبت به آن اضافه شده، ساخته میشود. اسم اصلی که میتواند اسم فاعل اسم مفعول یا هر اسم دیگری باشد، در معنای مصدر جعلی، اثرگذار است و معنای مصدری آن را به سوی خود معطوف میکند؛ بنابراین مهدویت از لحاظ لغوی، به معنای مهدی بودن است و چون مهدی اسم مفعول و معنای هدایت شده را میدهد، مهدویت به معنای «ره یافته بودن» خواهد بود و اصطلاحاً چون مهدی لقب امام دوازدهم است، منظور از آن، امور متعلق به مأموریت حضرت مهدی به عنوان تحقق بخش وعده الاهی است.
اعتقاد به ظهور این موعود، امری است که در آیات زیادی از قرآن به عنوان وعده ای الاهی به آن اشاره شده و نویدی است که برای پیامبران و امتهای آنها مطرح گردیده و در کتابهای آسمانی نیز بر آن تأکید شده است. قرآن کریم از این وعده الاهی با تعابیری این گونه یاد کرده است: «دین حق و آیین پیامبر (صلى الله علیه و آله) روزی فراگیر خواهد شد».1 «سرانجام نور خدا به درخشش نهایی خویش میرسد»،2 «باطل از میان میرود»،3 «بندگان صالح خدا، وارث زمین خواهند شد»4 «و این وعده الهی، تخلّف نخواهد داشت».5 برای نمونه به دو آیه از آیات این موضوع اشاره میکنیم: «ما در زبور پس از ذکر (تورات)، نوشته ایم که سرانجام زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد» (وَ لَقَدْ كَتَبْنا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبادِيَ الصَّالِحُون)6 و: «او کسی است که رسولش را با هدایت و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیینها غالب گرداند، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند» (هُوَ الَّذى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ).7
این باور، در دل مؤمنان، مشعل امید را روشن نموده و چشم انتظاری برای تحقق آن، انتظاری پویا را رقم میزده است. خوشبینی و امیدواری مسلمانان به آینده نیز، ناشی از ایمان به همین اعتقاد است که با ظهور حضرت مهدی (علیه السلام) انجام خواهد شد که بنابر روایتی از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، حتی اگر یک روز از دنیا باقی باشد، خداوند این وعده را تحقق خواهد بخشید: «اگر فقط یک روز از عمر دنیا باقی مانده باشد، خداوند آن روز را چنان طولانی میکند تا مردی صالح از اهل بیت را مبعوث گرداند و زمین را چنانکه پر از ظلم و جور شده است، پر از عدل و داد کند».8
روایات اسلامی از شیعه و سنی درباره حضرت مهدی (علیه السلام) آن چنان روشن و پرشمارند که جای شک و تردیدی برای مسلمانان باقی نمی گذارد.9 بر اساس باور شیعیان، امام مهدی (علیه السلام) غیبتی دارد و در روزگار غیبت نیز منصب امامت او تداوم خواهد داشت و همچون خورشید که در پس ابر است، جهان را از نور و گرمای خویش بهره مند میسازد و کائنات را با هدایت باطنی از سوی خداوند هدایت خواهد نمود.10
بنابر پژوهشهایی که انجام شده است، همه ادیان الهی و حتی آیینهای بشری مانند دینهای هندی و بودایی از وجود منجی به صراحت یا کنایت یاد کرده اند.11 بر اساس این نویدها، آنان نیز بر این باورند که سرانجام، جهان به خوشبختی و بهروزی و آسایش خواهد رسید. در آیات قرآنی در موارد متعددی به این نویدها برای آن آرمان روشن اشاره شده است. برخی از دانشمندان و پژوهشگران تعداد آیاتی را که درباره امام زمان (علیه السلام) تفسیر و تأويل شده است، حدود دویست آیه دانسته اند. علامه مجلسی در بحار الأنوار بعضی از آنها را نقل نموده است.12 صاحب کتاب «معجم احاديث المهدی» که اکثر احادیث مرتبط با مهدویت را از کتب شیعه و سنی در پنج مجلد گرد آورده است، جلد پنجم را به آیات قرآنی که به ظهور امام مهدی (علیه السلام) تأویل شده، اختصاص داده و حدود دویست آیه با روایات ذیل آن را در اشاره به قیام موعود آخرالزمان، نقل کرده است.13
بشارت زبور
از آیات مشهوری که بشارت به حکومت صالحان در زمین است و به موضوع مهدویت، تأویل شده، آیه وراثت زمین به صالحان است؛ «و در حقیقت، در زبور پس از تورات (ذكر) نوشتیم که زمین را بندگان شایسته و صالح ما به ارث خواهند برد» (وَ لَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبادِيَ الصَّالِحُون).14 این آیه تأکیدی است بر اینکه سرانجام روزی صلح و راستی بر سراسر جهان سایه خواهد افکند و ظلم و بیداد از روی زمین برچیده خواهد شد و حکومت سراسر زمین به نیکان و صالحان سپرده خواهد شد. از آنجا که در زمان هیچ یک از انبیاء و امامان قبلی، چنین اتفاقی نیفتاده، بنابراین باید این امر در آینده اتفاق افتد. اینکه این وعده، چه وقت و توسط چه کسی تحقق خواهد یافت، روایات مشخص میسازند که مقصود حکومت مهدوی است. طبرسی در تفسیر خود از امام باقر (علیه السلام) نقل میکند که فرمود: «این بندگان شایسته، اصحاب مهدی (علیه السلام) در آخرالزمان هستند».15
«زبور» به معنای نوشته، نام کتاب داوود پیامبر از انبیای بنی اسرائیل و به زبان عبری است، که سراسر اندرز، دعا و مناجات با ایزد متعال و تجلیل مقام ربوبی است و پس از تورات نازل شده است. یهودیان و مسیحیان خود معترف اند که از ۱۵۰ مزمور که در عهد عتیق آمده، فقط ۷۱ یا ۷۳ مزمور را میتوان به داوود (علیهالسلام) نسبت داد و دیگر مزامیر در سالیان دیگر افزوده شده اند.16 قرآن کریم سه بار از زبور به عنوان کتاب داوود (علیهالسلام) یاد کرده و از برخی ویژگیهای آن سخن گفته است.17 از امام صادق (علیهالسلام) درباره زبور و ذکر در این آیه سؤال شد، فرمود: ذکر در نزد خداوند است و زبور کتاب نازل شده داوود است و همه کتابهای نازل شده در نزد اهل علم است و آنان، ما (اهل بیت) هستیم.18
در پنج موضع از زبور حضرت داوود که امروزه جزو کتب عهد قديم بشمار میرود، شبیه این تعابیر آمده است که: «مردان صالح، وارث زمین خواهند شد». به طور مشخص، مضمون این آیه در کتاب مقدس، مزمور ۳۷ دیده میشود.19 این موضوع نشان دهنده آن است که بخش هایی از زبور هنوز در کتاب مقدس وجود دارد و از تحریف دور مانده است.20
زبور از آن کتابهای آسمانی است که جنبه تشریعی ندارد و فقط شامل دعا و پرستش و مسائل اخلاقی است و در کنار کتاب تورات است؛ هم اینک نیز در کتاب مقدس، مزامیر در ضمن عهد عتیق و پس از تورات جای گرفته و حالت مستقل ندارد.21 این عبارات در مزامیر داوود، حاکی از بشارت به حاکمیت صالحان بر زمین است: «شریران، منقطع میشوند و اما متوکّلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد» و «متبرّکان خداوند، وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وی منقطع خواهند شد» و «صديقان، وارث زمین خواهند شد، همیشه در آن ساکن خواهند بود» و «خداوند، روزهای صالحان را میداند و میراث ایشان، ابدی خواهد شد»؛ همچنین: «اما متواضعان وارث زمین شده، از کثرت سلامتی شادکام خواهند شد».22 تعابیر یاد شده، چون متبركان، صديقان، صالحان و متواضعان، منطبق بر همان تعبیر قرآنی صالحان است.
چنان که در آیه شریفه تصریح دارد، هم در کتاب تورات و هم در کتاب زبور، بر این موضوع تصریح شده است که زمین به صالحان ارث خواهد رسید. ظاهراً در همه کتب آسمانی به این موضوع تصریح شده است. حاکمیت ظاهری زمین، قرنهای متمادی در دست ظالمان و فاسدان بوده اما سرانجام به صالحان خواهد رسید. این صالحان کیانند؟ چنانکه در روایت امام باقر (علیه السلام) دیدیم، اینان، امام مهدی (علیه السلام) و یاران او هستند: «اینان، همان آل محمدند که خداوند، مهدی آنان را پس از مجاهدتشان مبعوث فرماید؛ پس آنان را عزّت بخشیده و دشمنانشان را ذلیل خواهد نمود» (هُم آلُ محمدٍ يبحث الله مهديهم بعد جهدهم فيعزّهم و يذلّ عدوّهم).23 روایات دیگری نیز این موضوع را تأیید نموده بر اینکه حضرت مهدی (علیه السلام) و یاران او مصداق آیه وراثت صالحان هستند، تأکید می نمایند.24
منابع:
1 توبه/ 33
2 توبه/ 32
3 اسراء/ 81
4 انبیاء/ 105
5 نور/ 55
6 انبیاء/ 105
7 توبه/ 33
8 مجمع البیان طبرسی 16: 172
9 شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید 2: 535
10 منتخب الاثر/ 101
11 معارف اسلامی در جهان معاصر/ 245
12 بحارالانوار 51: 18-64
13معجم احادیث المهدی/ جلد 5
14 انبیاء/ 105
15 مجمع البیان طبرسی 16: 172
16 قاموس کتاب مقدس/ 800-796
17 نساء/ 163
18 کافی 1: 225
19 کتاب مقدس/ 856
20تفسیر نمونه 13: 520
21 کتاب مقدس/ 830
22 مزامیر داوود: 37 بندهای 9 و 11 و 18
23 کتاب الغیبه طوسی/ 184
24 بحارالانوار 9: 223