زندگی تو و همه جانوران به طور مستقیم از زندگی نباتات اثر می پذیرد ...
قرآن و زندگی، قسمت پنجاه و هفتم:
خلقت نباتات
زندگی تو و همه جانوران به طور مستقیم از زندگی نباتات اثر می پذیرد و گیاهان بزرگترین خدمت را برای همه جانداران برعهده دارند؛ برگ نباتات، در حکم ریه انسانی است که زیر حرارت آفتاب، اسیدکربنیک را به عنصر کربن و اکسیژن تجزیه می کند و اکسیژن را در هوا رها می سازد و کربن در تنه نباتات می ماند و با هیدروژنی که از ریشه به ساقه و شاخه ها میرسد، ترکیب میشود. براثر همین ترکیبات شیمیایی حیرتآور، میوهها و گلها به وجود می آیند. گیاهان، همچنین اکسیژنی را که ما تنفس میکنیم به ما می رسانند و در پاکسازی هوا نقش مهمی دارند و با ترکیب کربن و آب، خوراک آدمی را فراهم می آورند.
خداوند در قرآن کریم، بسیار آموزنده و زیبا به این حقیقت مهم اشاره میکند و بشر را به شناخت علمی گیاهان برای معرفت آموزی درست آفریدگار فرا میخواند: «از نشانه های توانایی و حکمت خالق متعال، زمین مرده است که آن را زنده می کنیم و دانه را از آن خارج می سازیم و شما از آن تغذیه می کنید»؛1 هر گیاهی که از زمین روید/ «وَحْدَهُ لا شَریک له» گوید.
زیبایی و طراوت و شادابی زمین به وجود گیاهان، درختان و جنگل هاست که زندگی، تغذیه، تنفس و نشاط انسانها بدون آنها میسّر نیست. خردورزان با دیدن این نعمتهای الاهی به قدرت و رحمت پروردگار متذکر می گردند: «از نشانه های اوست که زمین را خشک و بی جنبش می بینی و چون باران بر آن فرود آوریم، به جنبش در می آید و گیاه برآورد. همان کسی که آن را زنده میکند، زنده کننده مردگان نیز هست! بی گمان، او بر هر کاری تواناست».2
پیچیدگی، نظم، زیبایی و توارث در جهان نباتات، نشان از شگفتی و موزون بودن آنها دارد: «و زمین را گسترش دادیم و جویها روان کردیم و از هر چیز سنجیده و موزونی در آن گیاه رویاندیم و لوازم معیشت و زندگی شما را فراهم آوردیم.».3 سپس از يك اصل اساسی در خلقت پرده برداری نموده و آن وجود آب است: «آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند، آنها را جدا نمودیم و آفرینش هر موجود زنده ای را از آب قرار دادیم».4 آری، « چون آب بر آن زمین خشکیده فرود آمد، از هر نوع رستنیها در آن رویانده شد؛ این، بدان سبب است که خدا خود، حق است و اوست که مردگان را زنده میکند و بر هر کاری تواناست».5
شگفتی دیگر در آفرینش، موضوع زوجیت است: «از هر چيزى يك جفت و زوج آفریدیم تا شما به عظمت جهان آفرینش و قدرت آفریننده آن پی برده و متذکّر گردید»؛6 «و خداوند کسی است که دو زوج نر و ماده را آفرید».7 در گیاهان نیز همینگونه فرمود: «آیا به زمین نمی نگرند که در آن از هر جفت زیبا و ارزنده ای (گیاهان) رویاندهایم؟»8 همچنین «در همه میوه ها نیز دو زوج آفرید».9 این موضوع زوجیت، اخيراً برای دانشمندان در سایه پژوهشهای علمی مکشوف شده، اما در قرنها قبل بشر اطلاعی از آن نداشت و خداوند در قرآن آن را بیان داشته است.
یکی دیگر از اسرار عجیبی که وحی الهی به آن اشاره نموده، موضوع تلقیح در عالم گیاهان است که درختان و گیاهان به وسیله بادها تلقیح و بارور می شوند و در اثر همان تلقیح است که گیاهان تولید مثل نموده، میوه ها و گلها به وجود می آید: «ما بادها را برای بارور ساختن ابرها و گیاهان فرستادیم».10 فرایند تلقیح در گیاهان، گاهی به وسیله بادها انجام می پذیرد. بدین صورت که کیسه های داخل شکوفه ها بعد از رسیدن، سر باز میکنند و گردی که میان آنهاست به وسیله بادها بر چهره ماده گلها افشانده میشود و عمل لقاح انجام می گیرد و آماده تکثیر می شوند.
از دیر زمان بشر به شکل محدود به وجود جنس نر و ماده در میان درختان و در مورد خرما پی برده بود که اگر نطفه نر را روی قسمت ماده نپاشند، نخل ثمر نمی دهد؛ ولی هرگز نمی دانست که این قانون، قانونی عمومی است و همه گیاهان نر و ماده دارند و تلقیح و گردافشانی آنها، به وسیله باد و یا حشرات و احیاناً به طور مصنوعی انجام میگیرد. نخستین کسی که این حقیقت علمی را به وضوح تشریح کرد، دانشمند معروف سوئدی، شارل لينه (۱۷۸۷-۱۷۰۷) بود. این حقیقت امروز یکی از مسلمات جهان علوم و در درجه مسائل حسی قرار گرفته و جزئیات آن روشن گردیده است.
نگاه کاوشگر تو، این همه تدبیر را در عالم نباتات می بیند و خالق بزرگ آن را می ستاید. خدایی که در طبیعت زیبا با پوششهای گیاهی و میوه ها و نباتات برای آسایش و زندگی تو همه چیز را فراهم ساخت: انسان باید به غذای خویش (و آفرینش آن) بنگرد! ما آب فراوان از آسمان فرو ریختیم، سپس زمین را از هم شکافتیم، و در آن دانه های فراوانی رویاندیم و انگور و سبزی بسیار و زیتون و نخل فراوان و باغهای پردرخت و میوه و چراگاه، تا وسیله ای برای بهره گیری شما و چهارپایانتان باشد».11
خلقت فرشتگان
نام فرشته و فرشتگان در ادبیات ما هماره یادآور قداست، پاکی و عبودیّت بوده است. مخلوقاتی لطیف، نامرئی، فراطبیعی و پرشمار که خداوند آنها را پیش از انسان آفریده و به عنوان کارگزاران نظام هستی، تعیین نموده است و برای هر يك از ایشان مرتبه و مقام معلومی قرار داده و مأموریتهایی به آنها سپرده است: همچون وساطت در نزول وحی و ابلاغ پیام الاهی به پیامبران، تدبیر امور عالم و وساطت در رساندن فیض الاهی به مخلوقات، استغفار و شفاعت برای مؤمنان و امداد آنان، لعن کافران، ثبت اعمال بندگان و قبض روح آنان در هنگام مرگ، نوشتن نامه اعمال، حفاظت از انسانها و یاری مؤمنان، رساندن روزی مادی و معنوی، گرفتن جانها، دعا و استغفار کردن برای مؤمنان و هدایت قلبها.
فرشتگان در عالم برزخ و آخرت نیز حضور دارند. گروهی از آنان در بهشت مستقرّند و گروهی نیز نگاهبان دوزخ و دوزخیان اند. باور به وجود آنها، بخشی از باورهای ماست: «ستایش از آن خداوند است، آفریننده آسمانها و زمین، آن که فرشتگان را رسولان گردانید. فرشتگانی که بالهایی دارند، دودو و سهسه و چهارچهار؛ در آفرینش هر چه بخواهد می افزاید، زیرا خدا بر هر کاری تواناست»12؛ افزون بر مأموریتها، فرشتگان همواره به عبادت و تقدیس و تسبیح خداوند اشتغال دارند و هیچگاه از این عمل فراغت نمی یابند و به کاری دیگر نمیپردازند: آنان که نزد او هستند از پرستش او، نه سرپیچی میکنند و نه خسته می شوند. شبانه روز تسبیح میگویند و سستی نمی ورزند».13
واژه ملک در قرآن ۸۸ مرتبه در ٨٦ آیه آمده است که ١٣ مورد کلمه مَلَک و دو مورد مَلَكَين (تثنیه ملک) و ۷۳ مورد کلمه ملائکه است. فرشتگان مراتب مختلفی داشته و هر یک مقام معلومی دارند. گروهی از آنها در زمره کارگزارانِ گروه دیگر به شمار می آیند. همچون کارگزاران فرشته وحی (جبرائیل) و کارگزاران فرشته قبض روح (عزرائیل). قرآن کریم برخی از دسته های فرشتگان را اینگونه نام میبرد: صافات، زاجرات، تالیات، مرسلات، عاصفات، ناشرات، فارقات و ملقيات.14
قرآن از بین فرشتگان از جبرائیل و میکال که همان میکائیل است، مالِک که مأمور دوزخ است و هاروت و ماروت نام برده است. روایات گویای آن هستند که در میان فرشتگان، جبرائیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل از جایگاه ویژه و بلندی برخوردارند. فرشتگان مأموریتهای مختلفی برعهده دارند، مهم ترین کارهای این چهار فرشته عبارتند از جبرائیل: آوردن وحی برای اولیاء الهی؛ میکائیل: رزق و روزی بندگان؛ اسرافیل: مظهر حیات الهی و دمیدن در صور و عزرائیل: گرفتن جانها.
در اولین آیه سوره فاطر آمده است که فرشتگان دارای بال هستند، منظور از بال داشتن فرشتگان این است که آنها مجهز به چیزی هستند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان می روند، تعداد بالها می تواند نشانه سرعت فرشتگان در انجام اوامر الهی یا نشان تفاوت مراتب فرشتگان یا تفاوت عوالم آنها باشد. ملائکه علم خود را همانند پیامبران از لوح محفوظ کسب می کنند. از مجموع آیات و روایات چنین بر میآید که علم ملائک در موارد بیشماری بیش از انسانهای معمولی است؛ ولی در برابر انبیایی همچون آدم که حتی مقام انبیای اولوالعزم را ندارد، ظرفیت علمی کمتری دارند. چنانکه قرآن، آدم (علیه السلام) را معلم ملائکه معرفی می کند و آنها ظرفیت فراگیری همه اسماء الهی را در خود نیافتند.
قرآن به صراحت مؤنث بودن فرشتگان را مردود دانسته و آن را باور مشرکان میداند. آنها گونه ای دیگر از آفرینش هستند و مذکر و مؤنث بودن در آنها معنا ندارد. همان طور که نسبت به خورشید و ماه مذکر و مؤنث بودن بی معناست. ممکن است فرشتگان با صورتی غیر از صورت اصلی خود ظاهر شوند، چنانکه قرآن کریم در ماجرای حضور فرشتگان نزد حضرت ابراهیم (علیه السلام)15 و بر حضرت لوط (علیه السلام)16 و بر حضرت داوود (علیه السلام)17 و بر حضرت مریم (علیها السلام)18، تمثّل بشری فرشتگان را مطرح کرده است. در روایات متعددی تمثّل فرشتگان بر انسانها مطرح شده که از جمله آنها تمثّل جبرائیل برای بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و به صورت دحیه کلبی است.19
قرآن، ملائکه را معصوم و به دور از هر نافرمانی معرفی میکند. اما این به معنای مجبور بودن آنها نیست؛ آنها نیز اختیار دارند و میتوانند سرپیچی از فرمان کنند، اما با اختیار چنین نمی کنند. حتی گاهی مثل موضوع خلقت آدم و سجده بر او، به سؤال و جواب با خدا پرداخته و نظر مخالف خود را ابراز می دارند.20 شیطان نیز با اینکه از جنس فرشتگان نبود و از طایفه جن بود، وقتی دستور داده شد که بر آدم سجده کند، سرپیچی نمود و پس از نافرمانی از دستور سجده بر آدم، از درگاه خدا رانده شد.21 یکی از مأموریت های فرشتگان، حمایت و تأیید و دعا بر مؤمنان صالح و نیکوکار و عامل به فرامین الهی است. چنانکه در روایت آمده فرشتگان برای کسانی که در طلب علم میروند، بالهای خود را می گسترند و آنان بر بال ملائك راه میسپرند.22
منابع:
1 یک/ 33
2 فصلت/ 39
3 حجر/ 19
4 انبیاء/ 30
5 حج/ 5
6 ذاریات/ 49
7 نجم/ 45
8 شعراء/ 7- 8
9 رعد/ 3
10 حجر/ 22
11 عبس/ 24- 32
12 فاطر/ 1
13 انبیاء/ 19- 20
14 صافات/ 1-3
15 هود/ 69
16 هود/ 77
17 ص/ 20-21
18 مریم/ 17
19 بحارالانوار 18: 267
20 بقره/ 30-33
21 همان/ 34
22 المحجه البیضاء 1: 20