این همه نقش عَجَب بر در و دیوار وجود/ هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار!
قرآن و زندگی، قسمت پنجاه و ششم:
خلقت كائنات
این همه نقش عَجَب بر در و دیوار وجود/ هر که فکرت نکند نقش بود بر دیوار!
تو که نقش بر دیوار نیستی و هوشمند و خردورزی، وقتی به اطراف خود مینگری، آسمان و خورشید و ماه و ستارگان و دریاها و جنگلها و حیوانات و... را میبینی؛ به فکر فرو نمیروی و خالق این همه زیبایی را در دلت نمی ستایی و سپاس نمی گویی؟! جالب آنکه بدانی که خدایت همه اینها را به خاطر تو آفریده است و در کلام خود در قرآن فرموده: «اوست آنکه تمام آنچه را در زمین است برای شما آفرید، سپس به آسمانها پرداخت و آنها را به صورت هفت آسمان تنظیم کرد و او به هر چیزی دانا است»؛1 و نیز فرمود: «آیا نمیبینید [توجّه نمیکنید] که خدا برای شما مسخّر کرد آنچه را در آسمان و زمین است و نعمتهای ظاهری و باطنی خود را برای شما تمام کرد؟!»2 یعنی همه آنچه در آسمانها و زمین است، در خدمت شما قرار داد و به تسخیر شما درآورد.
کافی است یك شب سر را بالا بگیری و آسمان را نگاه کنی و بنگری به میلیونها ستاره و سیاره که آسمان را پوشانده اند و از میلیونها کیلومتر دورتر از تو مثل نقطه های نورانی چشمت را مینوازند و صدها میلیون ستاره دیگر که نورشان به تو نمیرسد و آنها را نمیبینی، آنگاه بیندیشی که این آفرینش عظیم کار خالق توست که فرمود: «خداوند کسی است که هفت آسمان را آفریده و از زمین نیز مانند آن خلق کرده است؛ فرمان او در میان آنها نازل میشود تا بدانید خداوند بر هر چیز توانا است و علم او به همه موجودات احاطه دارد».3
ره آورد این نگاههای خردمندانه به این عظمت و شگفتی که در آفرینش کائنات هست، چه خواهد بود جز توجه به خالق قادر و توانا: «همانا در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز و کشتی هایی که در دریا به سود مردم در حرکتند و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده و با آن زمین را پس از مرگ زنده نموده و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و همچنین در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخّرند، نشانه هایی است از ذات پاک خدا و یگانگی او برای مردمی که عقل دارند و می اندیشند!»4
اگر اهل اندیشه و تفکر نباشی و خردورزی نکنی، از این همه شگفتی راه به جایی نمیبری و در غفلت میمانی؛ اما اگر خردورزی کنی و «اولى الالباب» باشی، خالق قادرت را تسبیح میگویی و در برابرش خضوع میکنی و او را در حال نشسته و ایستاده و خوابیده یاد میکنی: «همانا در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و رفت شب و روز، نشانه های (روشنی) برای خردمندان است. همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته و آنگاه که بر پهلو خوابیده اند، یاد میکنند و در اسرار آفرینش آسمانها و زمین میاندیشند و میگویند: بارالها! اینها را بیهوده نیافریدهای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!».5
نامه خدا قرآن، تو و همه انسانها را به مهمانی تفکر در آفرینش کائنات دعوت میکند: آسمان فرازین، زمین زیرین، آنچه بین آنهاست از گیاه، حیوان، دریا، طبیعت، کوه، دشت و انسان (آیات آفاقی و انفسی)، نردبان عروج تو میشود به ملکوت عرفان که کمال تو در آن است.
خدا نکند که چشم عقلت بسته باشد و از کنار همه این آیات بگذری و آنها را نبینی و مثل هزاران ملحد کور باطن، گمان بری همه خلقت به تصادف پدید آمده و خالقی ندارد! أُف بر اینان که هرگز تصادف و هرج و مرج را در كوچكترين مقیاس زندگیشان نمی پذیرند؛ آن وقت، کائنات را نتیجه تصادف میپندارند و خالقی برای آن نمی شمرند! برای اینان نیز خداوند تذکارهایی را تدارک دیده است تا چشم باطن آنها باز شود: «آیا هیچ درباره آنچه کشت می کنید، اندیشیده اید؟ آیا شما آن را میرویانید و یا رویاننده اش ما هستیم؟ آیا درباره این آب که مینوشید اندیشیده اید؟ شما آن را از تصفیه خانه ابر نازل کردید و یا نازل کننده اش ماییم؟ که اگر میخواستیم تلخ و شورش میکردیم پس چرا شکر نمیگزارید؟ آیا درباره آتشی که می افروزید، فکر کرده اید؟ آیا درختش را که بعدا هیزم شد شما ایجاد کردید یا پدیدآورنده اش ما بودیم؟ پس به نام پروردگار عظیمت تسبیح کن.
آفرینش همه تنبیه خداوند دل است/ دل ندارد که ندارد به خداوند اقرار.
خلقت حيوانات
آیا همه نعمتهای روی زمین به خاطر انسان آفریده شده است؟ قرآن اینگونه پاسخ میدهد: «او خدایی است که همه آنچه از نعمتها در زمین وجود دارد، برای شما آفریده است» (هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فى الأَرْضِ جَمِيعاً)6؛ حيوانات مجموعه نعمتهایی هستند که خداوند آنها را مسخّر انسان کرد تا انواع بهره ها را به او برسانند و از گوشت و پوست و محصولات و خدمات و مزایای آنها استفاده کنند و حوائج خویش را برآورند؛ ضمن آنکه خلقتشان خود نشانه هایی بر قدرت و عظمت و حکمت پروردگار تواناست.
در يك تقسیم بندی کلی خداوند در قرآن، حیوانات را به این اقسام تقسیم کرده است: حیواناتی که بر شکم راه میروند، حیواناتی که بر دو پا راه میروند،7 حیواناتی که بر چهار پا راه میروند و حیوانات آبزی و پرندگان همه برای استفاده انسانهاست: «خداوند کسی است که چهار پایان را برای شما آفرید تا بعضی را سوار شوید و از بعضی تغذیه کنید؛8 و او همان کسی است که همه زوجها را آفرید و برای شما از کشتیها و چهارپایان مرکبهایی قرار داد که بر آن سوار شوید.»9
می توانی با پژوهش در کتاب خدا ببینی که قرآن کریم از ۳۹ نوع حیوان با تعابیر متعدد (حدود ٦٣ تعبیر) به صورت اسم صریح یا کنایه نام میبرد. حیواناتی مانند: ماهیها، پرندگان، پستانداران و حشرات که به چهار صورت یاد شده اند: به صورت اسم صریح: مثل بقره (گاو ماده)؛ به صورت وصفی مانند دابة الارض که منظور «موریانه» است و یا «بُدن» که منظور شتر و گاو قربانی است؛ به صورت ذکر نام حیوان به همراه فرآورده اش مثل نحل «زنبور عسل» و عسل؛ به صورت نام فرآورده حیوان مثل لؤلؤ و مرجان.
در يك تقسیم بندی دیگر میتوان حیواناتی را که در قرآن آمده است به گروه های زیر تقسیم نمود: حیوانات اهلی و کشاورزی مثل: بقره (گاو ماده)، غنم (گوسفند)؛ حیوانات وحشی مثل: ذئب (گرگ)؛ حشرات: مثل نمل (مورچه)، پرندگان مثل: هدهد؛ حیوانات آبزی مثل: حوت (ماهی). از این حیوانات در ٥٢ سوره و بالغ بر ١٥٤ آیه یاد شده، چنان که برخی سوره ها نیز به نام آنها نامگذاری شده که در این میان سوره بقره بزرگترین و سوره فیل كوچكترين سوره هاست که به نام حیوانات هستند.
حال بگو با دیدن این نعمتها نباید بیندیشی که چگونه خدایت این مخلوقات شگفت با این ویژگیهای فوق العاده را برای راحتی و امرار معاش تو آفرید و در اختیارت قرار داد؟ مکرر این هشدار را در قرآن میخوانیم: «آیا به شتر نظر نمیکنند که چگونه آفریده شده؟!»10؛ آیا نگاه نکردند پرندگانی را که بالای سرشان گاه بالهای خود را گسترده و جمع میکنند؟ جز خداوند رحمان کسی آنها را بر فراز آسمان نگه نمیدارد چرا که او به هر چیزی بیناست»؛11 «پروردگار تو به زنبور عسل وحی (الهام غریزی) فرستاد که از کوه ها و درختان و داربستهایی که مردم می سازند خانه هایی برگزین! سپس از تمام ثمرات تناول کن و راههایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده، به راحتی بپیما، از درون شکم آنها نوشیدنی خاصی خارج میشود، به رنگهای مختلف، که در آن شفای مردم است؛ در این امر نشانه روشنی است برای جمعیتی که اهل فکرند»12؛ و نیز: «و در آفرینش چهارپایان، (درسهای) عبرتی برای شما است. از آنچه در درون آنهاست (شیر) سیرابتان میکنیم»13، «از درون شکم آنها، از میان غذاهای هضم شده و خون، شیر خالص و گوارا به شما می نوشانیم».14
امروزه هزاران هزار کتاب و فیلم و مستند درباره گونه های مختلف حيوانات تولید شده و شگفتیهای حیات آنها را به تصویر کشیده اند و هزاران دانشمند به بررسی گونه های مختلف آنها مشغول بوده و هستند؛ حتی بعضی از آنها بیش از بیست سال فقط روی یك گونه مثلاً مورچه به تحقیق و پژوهش پرداخته و عجایبشان را تشریح نموده و مینمایند و به عجز خود در پی بردن به تمام زوایای وجود آنها اعتراف نموده اند.
آفرینش حیوانات پلی به معرفت خالق یکتاست که این مجموعه عظیم جانداران را با شگفتیهای بینهایت آفریده و در خدمت انسان قرار داده است تا با تعمیق دانش خود از آنها مستقیم یا غیر مستقیم برای ادامه حیات خویش بهره برداری کند. چنان که در آزمایشگاهها با مطالعه روی گونه ها و اجزای آنها، داروها و پادزهرها و واکسنهایی برای بیماریهای مختلف تولید و عرضه نموده اند و می نمایند.
این پیام نهایی کلام خداست: «خداوند کسی است که چهارپایان را برای شما آفرید تا بعضی را سوار شوید و از بعضی تغذیه کنید و برای شما در آنها منافع بسیاری (جز اینها) است، تا به وسیله آنها به مقصدی که در دل دارید برسید و بر آنها و بر کشتیها سوار میشوید. او آیاتش را همواره به شما نشان میدهد. پس کدام یک از آیات خدا را انکار میکنید؟!»15
منابع:
1 بقره: 29
2 لقمان، 20
3 طلاق: 21
4 بقره: 164
5 آل عمران: 190
6 بقره: 29
7 نور: 45
8 غافر: 79
9 زخرف: 12
10غاشیه: 17
11 ملک: 19
12 نحل: 68
13 مومنون: 21
14 نحل: 66
15 غافر: 79